Suliffeqarnermi pissutsit kisitsisitigut paasissutissat suliarineqarnerat aamma nalunaarsuinermi periutsit
ILO-p naatsorsueqqissaarnermut allaffianit periutsit nassuiaasiorneqarlutillu maleruagassiorneqarsimasut tunngaviginerullugit nalunaarsuisoqarpoq. Paasissutissat pigineqartut apeqqutaallutik nunani tamalaani periutsit malinneqartarput.
Sulineq ILO-mit naatsumik ima nassuiarneqarpoq; piffissami naatsorsuiffiusumi sivikinnerpaamik akunnermik ataatsimik sulineq. Kisianni piffissaq naatsorsuiffiusoq erseqqissumik nassuiarneqanngilaq, piffissalli naatsuunissaa, tassa ullormik ataatsimik imaluunniit sapaatip akunneranik sivisissuseqarnissaa innersuussutigineqarpoq. Aammattaaq sulisinnaasut, nunami pineqartumi pissutsit tunngavigalugit, ukiukinnerpaaffeqarnissaat ILO-mit innersuussutigineqarpoq. Akerlianilli ukioqqortunerpaaffissamut tunngatillugu innersuussisoqartoqanngilaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmi, qaammammoortumik aningaasarsiat pillugit nalunaarsuutini (akunnermut nalunaarsuutiniunngitsoq), najoqqutarineqartuni ILO-p nassuiaatai naleqqutinngillat, taamaattumik Kalaallit Nunaanni sulinermut tunngasunik nassuiaatit naleqqussartariaqarsimapput. Kalaallit Nunaanni sulinermut tunngasunik nassuiaasiornerit ILO-mut sulinermut tunngasunik nassuiaasiornermut sapinngisaq tamaat assingutinniarneqarsimapput.
Paasissutissani atorneqartuni piffissaq naatsorsuiffiusoq qaammat ataasiuvoq, ILO-mit innersuussutigineqartumit takineruvoq tassa ILO-mit ulloq ataaseq imaluunniit sapaatip akunnera ataaseq innersuussutigineqarmata. Piffissap naatsorsuiffiup sivisunerunerata sunniinera annikillisinniarlugu, ILO-mit akunneq ataaseq sulinertut naatsorsuummut piumasaqaat sivitsorneqartariaqarsimavoq. Aammattaaq piffissaq isertitanut tunngaviusoq paasissutissanut ilaanngimmat sulinermi piffissaq atorneqartoq isertitallu naatsorsornissaannut nassuiaasiortoqartariaqarsimavoq.
Qaammatip ataatsip iluani minnerpaamik ulloq ataaseq sulisimagaanni sulisimasutut naatsorsuutigineqassaaq. Akunnerit arfineq pingasut, sapaatit akunneri tallimat ingerlaneranni qaammammi ullut suliffiusut 20-iuppata ullormut 0,4 tiimit piffissami naatsorsuiffiusumi suliffigisimasariassallutik, taamatullu sapaatit akunneri marluk pineqarpata akunnerit marluk suliffigisimasariassallutik. Naatsorsuinerit SIK-mi aningaasarsiat minnerpaartaat tunngavigineqarput, pineqartuni aningaasarsiakinnerpaat amerlanerunissaat naatsorsuutigineqarmat. Tunngavilersuutit malillugit Naatsorsueqqissaartarfiup sulisumut nassuiaatai ukuupput:
- Ukiup naanerani inuk 15-nik ukioqalernikuusimassaaq
- Qaammammi pineqartumi inuk isertitaqarluni sulisimassaaq imaluunniit suliffeqarnermut tunngasumik isertitaqarsimassaaq (tunisinermi isertitat imaluunnit suliffeqarfiutimini ”isertitai”)
- SIK-ip Naalakkersuisullu isumaqatigiissutaat atuuttoq malillugu ilinniarsimanngitsut aningaasarsiassaat mikinerpaaq akunnerit 8-it isertitsissutigisimassavaa minnerpaamik tiimimut aningaasarsiarineqarsinaasut.
Paasissutissat nalunaarutini tunngavigineqartut allaffissornermi pilersinneqarsimapput, taamaattumik kisitsisitigut paasissutissiornermi amigaateqarsinnaassarput. Assersuutigalugu akileraarnissamut tunngatillugu junimi imaluunniit decemberimi aningaasarsisitsisimanerup nalunaarutigineqarsimanera allaffissornermi apeqqutaavallaanngilaq, kisianni kisitsisitigut paasissutissiornermi pingaartorujussuuvoq piffissaq eqqortoq nalunaarutigissallugu. Nalunaarusiornermi pitsaassutsit paasissutissatullu atornissaanut tulluarnerannik nalilersuineq pingaartorujussuuvoq. Paasissutissat nalilersuinermut tunngasut tulliuttumi eqqartorneqarput.
Isertitat sulinermi isertitaasimanersut imaluunniit sulinngikkaluarluni isertitaasimanersut qaammatikkaartumik nalunaarsuutini takuneqarsinnaanngillat. Isumaginninnermut tunniuttakkanik pisartagallit pillugit Naatsorsueqqissaartarfimmi allattuiffik atorlugu isumaginninnermik pisartagallit qaammatikkaarlugit misissuiffigineqartarput. Isumaginninnermut tunniuttakkanik pisartagallit kommuniinut immikkoortiterneqarput, isertitaanullu immikkoortinneqarsimallutik.
Suliaqarfinni allani sulisimaneq pissutaannani akileraatutit A-nik akiliisimasut, qulaani pineqartunut assingupput. Suliaqarfinni allani ajornartorsiummut assingusut naapitassaasarput, isertitat A-t sulinernut tunngatinneqanngitsut akiliutigineqartarlutik. Inuit sulinngitsut suliaqarfinnit ikiuutsinik pisimasut amerlassusaat eqqarsaatigalugu sulisimasut amerlassusaat minnerpaaffissaminniissimanissaat ilimanarmat, utoqqalinersiaqartitsiviit aamma napparsimalernissamut inuunermullu sillimmasiisarfiit naatsorsuinermut ilanngunneqanngillat.
Sulinermut tunngatillugu qaammatit arlallit ingerlaneranni immikkut isertitat – ass. feriarnissamut aningaasarsiat aamma immikkut angusaqarsimanermi aningaasarsiat – pillugit paasiniaaneq annertooq pisimavoq. Paasilluarumallugu inuup pineqartup ukiumi pineqartumi qaammatit suliffigisimasai tamakkerlugit misissuiffigineqarsimapput.
Nalunaarsuutinik misissuineq qulaani pisoq pereermat nalunaarsuutillu Naatsorsueqqissartarfiup inuuttaasut pillugit nalunaarsuiffianut ataatsimut ingerlanneqareermata, taamatullu nalunaarsuutit innuttaasunut najugaqavissunut 14-ileereersimasunut killilerneqareermata, nalunaarsuutit Naatsorsueqqissaartarfiup isertitat pillugit nalunaarsuiffianut ataatsimut ingerlanneqarput. Tamanna pivoq, sulineq qaammammut nassuiaatini aamma qaammammut nassuiaatini sukumiisuni erseqqissarneqanngitsut naatsorsukkanut ilanngunniarlugit. Sulinermi tassani inuit pineqartut tassaapput:
· Nalunaarsuiffimmi qulaani misissuineq malillugu pilersitaasumi inuk utaqqisaannaagallartumik sulineq pillugu sivisunerpaamik qaammatini arfinilinni sulisutut nalunaarsimasoq.
· Inuk isertitanut nalunaarsuiffimmi annertuumik (isertitat pillugit kisitsisinik paasissutissani isertitat ataatsimoortinneqarneranni deciilit nassuiaataat malillugit) A-malillugu isertitalittut nalunaarsimasuussaaq imaluunniit suliffiutimini annertuumik isertitaqarsimassalluni, siornatigut qaammammut nassuiaatit malillugit nalunaarsorsimanngitsumik (akissarsiaanngitsutut kingusinnerusukkulluunniit sulinermut tunngassuteqanngitsutut isertitatut). Qaqugu isertitat ”annertuut” pineqartut qaammatit amerlassusaat tunngavigalugit killissarineraat allanngorartinneqassaaq, inuk pineqartoq sulisutut imalunniit suliffissarsiortutut nalunaarsoriigaasimappat.
· Inuk qaammatini arlalinni suliffissarsiortutut nalunaarsortittartoq sulisutut isiginiarneqarsinnaanngilaq (tamanna kisimi inuussutissarsiummik aalajangersimasumik ingerlatsisutut nalunaarsorsimanngitsumut atuuppoq).
2012-mi inuussutissarsiummik aalajangersimasumik ingerlatsisutut nalunaarsorsimanngitsutut sulisut agguaqatigiissillugu qaammammi ataatsimi 1.188-iupput, taakkunannga 569-it akissarsialiullutik 619-illu namminersortuullutik. Isertitanummi nalunaarsuiffimmi paasissutissaqanngilaq, sulisitsisuni kikkunni isertitat A-tut katersugaasimanersut, taamaattumik inuutissarsi-ummik aalajangersimasumik ingerlatsisutut nalunaarsorsimanngitsut akissarsiallit inuussutissarsiutini aalajangersimasuni ”Ilisimaneqanngitsutut” qulequtsikkamik nalunaarsorneqarput. Suliffeqarfinni namminersortuni inuussutissarsiummik aalajangersimasumik ingerlatsisutut nalunaarsorsimanngitsut suliffeqarfiup (IIN-normua) atorlugu inissinneqarput. Suliffeqarfiit namminersortut suliffeqarfiup normuanik nalunaagaqarsimatinnagit, pineqartup nammineerluni nalunaarsuinermi tunisineq nalunaarsimappagu sulineq inuussutissarsiummut ”Aalisarneq, piniarneq nunalerinerlu” inissinneqartarpoq imaluunniit inuussutissarsiut ”Ilisimaneqanngitsoq”, taamatullu suliffeqarfiup normuanik nalunaarsimasoqanngippat imaluunniit nammineerluni nalunaarsuiffimmi tunisinermik nalunaartoqarsimanngippat.
Taakku kingunerisaanik inuit tunngavigalugit allattuiffiit pilersinneqarput. Allattuiffiup taassuma imarivai: isertitat, akileraarutit, suliffeqarfiit, suiaassuseq, ukioqqortussuseq, najugaqarfik kiisalu sulisup pingaarnertut suliffigineraa imaluunniit saniatigooralugu suliffigineraa. Inuup suliffia pingaarneq tassaavoq qaammammi pineqartumi suliffik aningaasarsiorfiginerpaasimasaq, taassuma saniatigut suliffiit saniatigooralugu suliffiupput.